نگاهی به آثار محبت اهل بیت (علیه السلام) در زندگی انسان
معصومه مصاحبی
انسان های بسیاری در جهان امروز و حتی در میان مسلمانان یافت می شود که یا از فقدان علاقه و محبت در زندگی خود رنج می برند و یا رو به یک سری عشق های کاذب آورده اند مثلاً در جهان غرب حیواناتی چون سگ را در خانه آورده پرورش می دهند و بر او عشق می ورزند و حتی تمام اموال خود را بعد از مرگ خویش برای این حیوانات به ارث می گذارند. از آن جایی که انسان فطرتاً دنبال کمال است و اساساً دوست دارد عشق بورزد مسلماً برای او کمال برتر و عشق برتر، معتبر است. تا او را به سعادت ابدی برساند، کمال مطلق و عشق برتبر خداست. خود خدا هم به ما امر فرموده : “قُل اِن کُنتُم تُحبِرُنَ اللهَ فَاتَّبعُونی یُحِبکُم وَالله ؛ بگو اگر خدا را دوست می دارید از من پیروی کنید تا خدا شما را دوست بدار."
بنابراین پیروی از پیامبر و اهل بیت (ع) پیروری از خداست. و هرکس اهل بیت و پیامبر را دوست بدارد، خدا را دوست داشته است. هدف کلی برررسی آثار محبت اهل بیت (ع) است که این محبت نقش سازنده و کارسازی داشته است. هدف کلی بررسی آثار محبت اهل بیت (ع) است که این محبت نقش سازنده و کارسازی در معرفت و ایجاد محبت اهل بیت (ع) در وجود انسان دارد. از طرفی نویسندگان و صاحب نظران، کتاب ها و رساله های فراوان درباره حب اهل بیت (ع) به نگارش درآورده اند که این خود دلیل بر اهمیت این موضوع است اما کمتر در مورد آثار حب اهل بیت (ع) در زندگی انسان قلم زده اند.
فرضیه ما در این تحقیق این است که حب اهل بیت (ع) یک کشش درونی در وجود انسان است که لازمه رسیدن انسان به کمال واقعی خویش محسوب می شود و انسان به واسطه شناخت، حب و اطاعت و توسل به ائمه اطهار (ع) به قرب الهی می رسد و از آثار و برکات گسترده آن در دنیا و آخرت بهره مند می شود. (پایان مقدمه)
محبت یعنی دوست داشتن چیزی یا کسی. دوستی با گرایش، کوشش و جذب شدن شناخته می شود. حالت محبت هرگاه در انسانی پدید آید آن کس به محبوب خود مایل می شود و برای رسیدن به محبوب می کوشد و به آن مجذوب می شود. محبت در حقیقت، حالتی است که در دل یک موجود ذی شعور،غریزی و غیر غریزی، نسبت به چیزی که با وجود اوملایمتی و یا تمایلات و خواسته های او تناسبی داشته باشد، پدید می آید.
همان طور که در موجودات مادی فادق شعور مثل آهن و آهن ربا نیروی جذب و انجذاب وجود دارد. آهنربا، آهن را جذب می کند. با این ویژگی که جذب و انجذاب میان آن دو، طبیعی و بی شعور است، در بین موجودات ذی شعور هم یک جذب و انجذاب آگاهانه و یک نیروی کشش شعوری روشن وجود دارد، دل به یک ظرف کشیده می شود. موجودی دل را به سوی خود جذب می کند که این اسمش “محبت” است. عشق مرتبه ی عالی محبت است و محبت فرع معرفت است، عشق نیز بی معرفت، عشق نخواهد بود. شناخت هر چیزیف ریشه ی میل یا تنفر انسان نسبت به آن چیز است. اگر انسان چیزی را برای خود سودمند بداند نسبت به آن میل و محبت پیدا می کند و برای جلب آن تلاش می کند. محبت به سوی مشابهت و مشاکلت می راند و قدرت آن سبب می شود که مُحب به شکل محبوب درآید. محبت مانن سیم برقی است که از وجود محبوب به محب وصل گردد و صفات محبوب را به وی منتقل سازد و این جاست که انتخاب محبوب اهمیتی اساسی دارد. اهل عرفان و سیر و سلوک به جای پویش راه عقل و استدلال، راه محبت و ارادت را پیشنهاد می کنند می گویند: کاملی را پیدا کن و رشته ی محبت و ارادتاو را به گردن دل بیاویز که از راه عقل و استدلال هم بی خطر تر است و هم سریع تر. تأثیر نیروی محبت و ارادت در زایل کردن رذایل اخلاقی از دل از قبیل تأثیر مواد شیمیایی برروی فلزات است. اما تأثیر نیروی عقل در اصلاح مفاسد اخلاقی مانند کار کسی است که بخواهد ذرات آهن را از خاک با دست جدا کند، چقدر رنج و زحمت دارد؟! انسانی که قبلاً هرچه تصمیم می گرفت عبادت یا عمل خیری انجام دهد باز سستی در ارکان همتش راه می یافت؛ وقتی که محبت و ارادت آمد دیگر آن سستی و رخوت می رود و غرمش راسخ و همتش نیرومند می گردد.
من به سرچشمه خورشید نه خود بروم راه ذره ای بودم و عشق تو مرا بالا برد
بنابراین از کوشش بدون جز به کاری ساخته نیست کما این که کوشش بدون کوشش به جایی نمی رسد.
عوامل محبت عبارتند از: 1- معرفت؛ محبت رابطه ای است میان محب و محبوب. وقتی محب به محبوب معرفت یابد، چون در او کمالی مشاهده می کند به او محبت می یابد. بنابراین یکی از عوامل اصلی در واقع شرط لازم پدید آمدن محبت، معرفت است. محبت انسان به کمال، ریشه در معرفت او به خویشتن دارد.
2- کمال موجود در محبوب؛ هرچند که محبوب انسان واقع می شود از آن روست که انسان کمالی را در آن می یابد و رسیدن به آن را رفع نقص خود می داند. دقت در عامل معرفت، عامل اصلی دیگری را به ما نشان خواهد داد.
معرفت به کمال، عامل محبت است. پس در “کمال موجود در محبوب” یکی دیگر از عوامل ایجاد محبت است. یعنی انسان هم در اثر معرفت به کمال محبوب، به آن محبت می یابد و هم خداوند به سبب کمال بندگان، به آن ها محبت دارد. 3- آگاهی به فقر و نیازمندی؛ عمل سوم محبت انسان به کمال، شناخت فقر و وابستگی اوست. انسان، فاقد برخی کلمات است و از این فقدان بیزار است، پس به رفع آن مشتاق می شود و محبت کمال را پیدا می کند. صتحب نظران، نظرات مختلفی را برای مراتب محبت ارائه نمودند که یک نمونه آن عبارتند از:
محبت، به دو گونه است: 1- محبت صادق؛ آن است که انسان کمال را درست تشخیص بدهد و البته وقتی به کمال آگاهی پیدا کند، به آن دل می بندد؛ مانند محبت به خداوند 2- محبت کاذب؛ آن است که انسان نقص را کمال می پندارد و بر اساس چنین پنداری باطلی، به آن کمل مرسوم علاقمند می گردد مانند محبت عالم طبیعت. 2- همچنین محبت دارای اقسام گوناگونی است که عبارتند از: 1- محبت از نوع دو شریک تجاری، در این محبت علاقه ای بین دو شخص نیست؛ فقط در امور کاری معاشر هستند 2- محبت که برخاسته از نوع شموت است که این نوع پست ترین و ضعیف ترین قسم محبت است 3- محبت که برخاسته از صداقت است مانند دو همسایه 4- محبت آدمی به غیر، به جهت احسان و نفعی که از او عایدش می شود، چون انسان بنده ی احسان است 5- محبت آدمی با یکدیگر که مناسب ظاهری میان ایشان است مانند محبت طفل با طفل و امثال این ها. 6- محبت میان دو نفر که مناسب معنوی پنهانی با یکدیگر داشته باشند، بدون ملاحظه جمال و … بلکه به مجرد مناسب ارواح ایشان است. 7- محبت بر پایه کمال معنوی مانند محبت به خداوند و انبیاء و امامان؛ اوج محبت و والاترین نوع آن از حیث صفا و معنویت در انسان، عشق به خدا و اشتیاق شدید به غرب الهی و تمام محبت های دیگر در برابر عشق الهی سرتسلیم فرو خواهند آورد؛ محبت پیامبر و امامان نیز شاخه ای از محبت به خداست و نباید تصور شود که به شخص ایشان باید عاشق شد بلکه عشق به آنان به این جهت است که آنان بندگان خاص اویند و اطاعت مطلق به او دارند و اگر ایشان در خدمت حق نبودند، عشق به آنها جایز و روا نبود.
امام صادق (ع) می فرماید: خدا ائمه (ع) ار ارکان زمین قرار داد، تا اهلش را نجنباند و حجت رسای خویش ساخت برای مردم روی زمین و زیر خاک. لزوم شناخت اهل بیت (ع) و پیروی از آنان که پیامبر اسلام (ص) بر اساس آیه مودت (شوری/23) تا لحظات پایان عمر، است را به شناخت آنانا و اطاعت فرامین شان سفارش فرمود و ضرورت معرفت به جایگاهشان و محبت به آنان در کتاب خدا و روایات، حقیقتی است که توجه به آن سبب سعادت دنیا و آخرت می گردد. و همچنین عامل تزکیه ی نفس و تربیت درون و آراسته شدن برون و متخلق شدن به اخلاق می باشد. پیامبر اکرم (ص) در این مورد می فرمایند: شناخت آن محمد سبب رهایی از آتش و محبت و دوستی نسبت به آل محمد (ص) در این مورد می فرمایند. شناخت آل محمد سبب رهایی از آتش و محبت و دوستی نسبت به ال محمد جواز عبور از صراط و ولایت آل محمد (ص) ایمنی از عذاب است. از آنجا که یکی از مهم ترین راه های اصلی شناخت و معرفت به اهل بیت (ع) شناخت منزلت و فضایل ایشان می باشد نمونه ای از فضایل و مناقب آن ذوات نورانی را ذکر می کنیم که عبارتند از: مقاماللهی- ائمه اطهار (ع)نور خدایند- برتر از فرشتگان- ائمه _ع) ولی نعمت جهان هستی هستند. ائمه (ع) مدربران اللهی اند- حافظ دین خدایند- مظهریت اسم اعظم، مظهریت کرامت الهی- همتا قرآن کریم می باشند- پناه بی پناهان- هدایت کنندگان به حق- اهل بیت (ع) و عصمت- وسیله پذیرش توبه آدم- فضایل بی شمار؛ پیامبر اکرم (ص) فرمودند: اگر باغها و اشجار قلم و دریاها مرکب و جن حسابگر و انسان ها نویسنده باشند نمی توانند فضایل علی بن ابی طالب (ع) را بشمارند.
جامعیت اوصاف؛ امام رضا (ع) می فرمایند: امامان داناترین مردم، حکیم ترین و با تقوار ترین مردم، بردبارترین ایشان، شجاع ترین خلق، سخی تریم مردمان . عابدترین ایشان و پاک و پاکیزه می باشند.
پذیرش ولایت پیامبر و اهل بیت (ع) لازم ی پذیرش ولایت الهی است؛ لازمه پذیرش ولایت الهی آن است که شناخت خود را از خدا دریافت کنید؛ و محبت او را به دل داشته باشد. هرگاه چنین معرفت و محبتی با هدا برقرار کردید، طبیعتاً رفتارتان باید تابع اراده او باشد این همان (ولایته الله) است. مرتبه نازل این ولایت در رسول خدا (ص) تحقق پیدا می کند. پس از رسول خدا (ص) نیز این ولایت در امیر المومنین علی (ع) متجلی است و پس از آن نیز سایر ائمه اطهار با ادله خاص مشمول این ولایت هستند.
محبت به اهل بیت (ع) و مهرورزی به دیگران یک نیاز فطری است؛ بنابراین چه زیباست که انسان در بذل محبت، خوبان و برترین ها را برگزیند که همان اهل بیت (ع) می باشند که مظهر خوبی ها و کمالاتند. پیامبر اکرم (ص) می فرماید:
دوستی اهل بیت و ذریه ی من مایه کامل شدن دین است. دلایلی زیادی برای وجوب دوستی اهل بیت (ع) وجود دارد که مهترین آن ها عبارتند از: 1- آیه 59/ سوره نساء اطیعو الهه و اطیعو الرسول…. 2- آیه 21/ سوره احزاب؛ تقدکان الک فی رسول الله اُسوهُ حَسنه… 3- آیه 31/ سوره آل عمران؛ قُل اِن کنتمتُحبُونَ اللهَ فَاتَّبِعُونی یُحِبکُمُ الله 4- آیه 23/ سوره شوری؛ قُل لااُسئلَکُم علیه اَجراً الاالمَودهَ فی القربی 5- رویات فراوان که یکی از آن ها این است که امام محمد باقر (ع) می فرماید: اگر بنده ای از بندگان خدا بین صفا و مروه هزار سال عبادت کند، باز هزار سال دیگر عبادت کند، و باز هزار سال دگیر عبادت کند، اما محبت ما را درک نکند خداوند او را با رو در آتش می اندازد. . فضیلت هایی دوست داشتن اهل بیت (ع) عبارتند از: بنیاد ااسلام دوست داشتن اهل بیت همان دوست داشتن خداست- هدیه الهی- برترین عبادت- همان دوست داشتن رسول خداشت از جمله باقیات صالحات است- اما راههای رسیدن به محبت اهل بیت (ع) که تنها به ذکر آن بسنده می کنیم: 1- دوران پیش از کودکی 2- پیوند با آب فرات و خاک کربلا 3- ابزار و استفاده از علاقه به محبوب 4- توجه به عنایت اهل بیت (ع) به شیعه 5- بیان فضیلت حب آل محمد (ص) 6- طرح نیازمندی و بهره گیری از این محبت 7- ارزش جلوه دادن محبت اهل بیت (ع) 8- تنظیم و تکریم و تعریف 9- برپایس مراسم و تنظیم شعائر 10- معرفی ولی نعمتان 11- استفاده از حس کمال جویی 12- ذکر فضایل و فرهنگ و تعالیم اهل بیت (ع) 13- گره زدن خوشی های زندگی به حیات ائمه (ع) 14- پرهیز از عوامل محبت زا که مهترین آن ها گناهان می باشد 15- ایجاد فضای روحی و معنوی 16- معرفی کتاب و مقاله و شعر 17- قصه های دلدادگان 18- تشکل های هیئتی.
نشانه های دوست داشتن اهل بیت (ع) شامل؛ محبت توأم با عمل و تقوا- دوست داشتن دوستان اهل بیت (ع)- کتمان محبت در نزد نامحرمان- برائت از دشمنان اهل بیت (ع) آماده شدن برای بلا و گرفتاری- می باشد. آثار و برکات دنیوی محبت اهل بیت (ع) که به برخی از آنها می پردازیم.
1- زهد و پارسایی؛ نخستین اثر عشق به ائمه (ع)؛ بی اعتنایی نسبت به دنیا و مطالع و زخارف آن است
2- دگرگونی و تغییر ماهوی حرص و علاقه فراوان به کار در راه محبوب؛ عاشق بخاطر حرارت و نیروی درونی که نسبت به محبوب دارد آنی از جهت خشنودی و کسب رضلیت محبوب از کار نمی ایستد.
3- شوق برای شب زنده داری 4- قطع امید از آنچه در دست مردم است 5- دشمنی دنیا 6- عمل به دستورات الهی 7- وصول به زیباترین نیکی ما 8- خشوع و تواضع 9- نیکوکاری و محبت او زیاد می شود 10- پاک شدن گناهان؛ پیامبر اکرم (ص) می فرماید و محبت علی گناهان را می بلعد، چنان که آتش هیزم را! 11- تثبیت و نهادینه شدن ایمان 12- بهره مند شدن از حکمت 13- فنای عاشق در معشوق 14- عشق دو جانبه ؛ امام صادق (ع) در میان جمعی فرمود: چرا شماما را سبک می شمارید؟ مردمی خراسانی گفت: پناه به خدا می برم که شما را سبک بشملریم امام فرمود: تو از جمله کسانی هستی که ما زا سبک شمردی، آیا فلانی را نشیدنی که به تو گفت: به اندازه یک میل مرا سوار کن ولی او را سوار نکردی؟ به خدا قسم که به سبب او مایه ی سرلبندی نشدنی مسلماً او را سبک شمردی و کسی که مومنی را سبک شمرد، ما را سبک شمرده شمرده و حرمت خدای عزوجل را تباه کرده است.
15- سعادتمند راستین 16- خیردنیا 17- آمرزیده و با توجه قبل از مرگ از دنیا می رود18- برابری عمل هفتاد بنی و هفتاد صدیق و هفتاد شهید 19- آرامش دل 20- عامل بقاء و گسترش گرایش به حق 21- رسیدن به مقام شهید 22- چشم روشنی به هنگام مرگ و تشییع جنازه 23- بهره مندی از ثواب تسبیح و تقدیس فرشتگان 24- حسنه ای بی همتا و اما آثار و برکات اخروی محبت اهل بیت (ع) عبارتند از:
1- قبر او مزار فرشتگان رحمت می گردد 2-+ محبت اهل بیت (ع) هنگام سوال و جواب قبر سود می بخشد 3- ثبات قدم در صراط 4- دستگیری در دنیا و آخرت 5- دادرسی در سخت ترین لحظات 6- خیر دنیا و آخرت 7- آمرزش خدا در قیامت 8- عامل ورود به بهشت 9- در قیامت در سایه ای پایدار جای دارد 10- محشور شدن با اهل بیت (ع) 11- ایمنی از عذاب 12- بهره مند شدن از شفاعت اهل بیت (ع) 13- روشنایی در روز قیامت 14- امان روز قیامت؛ پیامبر خدا (ص) می فرماید: “هرکس ما اهل بیت را دوست بدارد، خداوند متعال روز قیامت، او را در امن و امان محشور فرماید. “
بنابراین با پدید آمدن عشق اهل بیت (ع) چه انسان بخواهد چه نخواهد به دایره ی اطاعت از خواسته های معشوق می افتد و از این طریق به تدریج از معشوق رنگ می گیرد و از آثار و برکات این عشق در دنیا و آخرت بهره مند می گردد.
منابع و مآخذ
1- قرآن کریم
2- کلینی، محمد بن یعقوب “اصول کافی” ج 1-8، مترجم: مصطفوی سید جواد، چ اول و انتشارات: ولی عصر (عج الله)، 1375، تهران.
3- انصاریان، حسین “اهل بیت عرشیان فرش نشین"، چ روم، انتشارات: دارالفنون، 1383، قم
4- فتحعلی خانی، محمد “آموزه های بنیادین علم اخلاق” ج 1، چ اول، انتشارات: مرکز جهان علوم اسلامی، چاپ نهضت، 1379.
5- مطهری مرتضی “جاذبه و دافعه علی (ع)” ، چ شصتم، انتشارات صدرا، 1387، تهران
6- صمدی علی اکبر “چشمه سار محبت “حب و بعض از دیدگاه قرآن و روایات” چ اول، انتشارات احمدیه 1382، قم
7- مصباح یزدی محمد تقی “در پرتو ولایت"، انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) قم
8- رشاد علی اکبر “دانشنامه امام علی (ع)” ج 3، چ دوم، انتشارات فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران
9- محدثی جواد “عشق برتر” پ دوم، انتشارات: دفتر تبلیغات اسلامی، 1379، قم
10- صدوق، محمدبن علی بن بابونه “عیون اخبار الرضا (ع)” ج 2، مترجم، غفاری علی اکبر- مستفید حمید رضا چ اول، انتشارات: داراالکتاب الاسلامیه، تهران
11- نجاتی، محمدبن عثمان “قرآن و روانشاسی” مترجم: عرب عباس، انتشارات: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد.
12- ملک محمدی حسن “هزار و یک نکته درباره غدیر و فضایل امیر المومنین (ع)، چ اول، انتشارات: حرم، 1386
13- محلاتی شهربانو “معرفت نفس"، چ اول، انتشارات احسن، 1386، تهران