مفهوم‌شناسی اصطلاح یوگا

آنچه که یوگا به دنبال آن است، پایان بخشدن و متوقّف ساختن تمامی فعّالیت‌ها و شناخت‌های ذهنی انسان یا همان از کار انداختن کامل ذهن و فکر است

همانطور که در گذشته بیان شد، بنابر عبارات افرادی چون «پی‌دی شارما»، «ب.ک.س آین‌گار» و «ارنست وود» که جزو بزرگان یوگا به حساب می‌آیند، یوگا ماهیّتی عرفان گونه دارد و افرادی که آن را صرفاً یک ریاضت جسمانی می‌دانند، انسان‌هایی هستند که به ژرف‌نای یوگا نفوذ نکرده و از حقیقت آن بی‌خبرند.

پس از آگاهی نسبت به ماهیّت و چیستی یوگا و اثبات این مطلب که یوگا نوعی عرفان بوده و ورزش نیست، نوبت به بررسی مفهوم «یوگا» می‌رسد. بررسی مفهوم یوگا از آن جهت اهمیّت دارد که موجب آشنایی بیشتر با ماهیّت حقیقی یوگا می‌شود.

یوگا (yoga) کلمه‌ای سانسکریت و از ریشه «یوج» (yuj) بوده و در لغت به معنای «پیوستن، مهار کردن، جفت کردن، یوغ زدن و تمرکز بر یک نقطه و مراقبه» است. در آیین هند، واژه یوگا عموماً برای هر شیوه زاهدانه‌ای بکار می‌رود که موجب جدایی فرد از عالَم دنیا و اتّصال وی به عوالم بالاتر می‌گردد(1).

در مورد تعریف اصطلاحی این عرفان باید گفت یوگا را می‌توان آیینی دانست که به «توقّف‌ نوسان‌های روانی» منجر می‌شود. این نوسان‌ها، تمامی کارکردهای ذهنی ما همچون تجربه‌های حسّی، استدلال‌های عقلی، خطاهای شناختی، رؤیاها، خواب عمیق و خاطرات را در بر می‌گیرد. به نظر «پاتانجالی» یا همان «پتنجلی» که نگارنده «یوگا سوتره» است، این گونه حالات موجب به وجود آمدن رنج در انسان شده و از همین رو، باید آن‌ها را فرو نشاند. هدف یوگا به جای «رشد حالات‌ آگاهی» و «کمک به فّعالیت‌های ذهنی و فکری انسان»، ممانعت از بروز چنین حالاتی به وسیله ارتقای «قناعت ماندگار درونی» و «قرار دادن ذهن در یک حالت خلأ و خلسه» است(2).

با توجّه به این توضیحات می‌توان دریافت که بر خلاف تصوّر عامّه و ادّعای برخی از بزرگان یوگا، اصطلاح یوگا به معنای ارتباط و پیوند میان نفس انسان و خدا نیست؛ بلکه آنچه که یوگا به دنبال آن است، پایان بخشدن و متوقّف ساختن تمامی فعّالیت‌ها و شناخت‌های ذهنی انسان یا همان از کار انداختن کامل ذهن و فکر است نه ارتباط انسان با خدا(3).

ناگفته نماند برخی از محقّقین بر این باور هستند که با توجّه به دستور زبان فارسی، صحیح‌تر آن است که به جای اصطلاح «یوگا» از «یُگَه» استفاده کنیم(4).

فهرست منابع:
1. الیاده، میرچا؛ مقاله «یوگا»، ترجمه احمد شاکرنژاد، مجله هفت آسمان، شماره 36، زمستان 1386، ص 98.
2. کارت، جریمی و کینگ، ریچارد؛ مقاله نیوگا و غرب: گرفتار آمدن در دام دکارتی»، ترجمه جواد طاهری، مجله سیاحت غرب، شماره 116، فروردین 1392، ص 98.
3. چادرا چاترجی، ساتیش و موهان داتا، درینا؛ معرّفی مکتب‌های فلسفی هند، ترجمه دکتر فرناز ناظرزاده کرمانی، قم: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، 1384، ص 556.
4. صادقی شهپر، علی؛ مقاله «اخلاقیات سلوک عرفان یوگایی»، مجله اخلاق وحیانی، سال دوم، شماره 6، بهار و تابستان 1393، ص 145.