یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ 

ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری گمان ها دوری کنید، زیرا بعضی گمان ها گناه است.1

نکته ها 

این آیه به عواملی چون سوء ظن، تجسّس و غیبت، که صلح و صفا و اخوّت میان مؤمنان را به هم می زند اشاره می کند. در قرآن، به حسن ظن سفارش شده و از گمان بد نسبت به دیگران نهی گردیده است.
این آیه نیز برای حفظ آبروی مردم؛ سوء ظن، تجسّس و غیبت را حرام کرده است.امروزه حقوق دانان جهان، از حقوق بشر حرف می زنند، ولی اسلام به مسائلی از قبیل تمسخر، تحقیر، تجسّس و غیبت توجّه دارد که حقوق دانان از آن غافلند.
معنای حسن ظن؛ سادگی، زودباوری، سطحی نگری و غفلت از توطئه ها و شیطنت ها نیست. امّت اسلامی هرگز نباید به خاطر حسن ظن های نابجا، دچار غفلت شده و در دام صیادان قرار گیرد.

پیامها 

1- ایمان، تعهّدآور است و باید از یک سری افکار و اعمال دوری نماید.
2- برای دوری از گناهان حتمی، باید از گناهان احتمالی اجتناب کنیم. (بنابراین از آنجایی که برخی گمان ها گناه است، باید از بسیاری گمان ها، دوری کنیم. ) ا
3- در جامعۀ ایمانی، اصل بر اعتماد، کرامت و برائت انسان ها است.
4- برای جلوگیری از غیبت باید زمینه های غیبت را مسدود کرد. (راه ورود به غیبت، اوّل سوء ظن و سپس پیگیری و تجسّس است، لذا قرآن به همان ترتیب نهی کرده است. )
5- گناه، گرچه در ظاهر شیرین و دلنشین است، ولی در دید باطنی و ملکوتی، خباثت و تنفّرآور است.2

1. سوره حجرات ، آیه ۱۲

2. تفسیر نور، ج 9، ص188-تفسير نمونه، ج‏22، ص 176

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَرْفَعُوا أَصْواتَکمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِی وَ لا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ کجَهْرِ بَعْضِکمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمالُکمْ وَ أَنْتُمْ لا تَشْعُرُونَ 

ای کسانی که ایمان آورده اید!(در گفتگو با پیامبر) صدایتان را بلندتر از صدای پیامبر نکنید و آن گونه که با یکدیگر بلند گفتگو می کنید، با پیامبر بلند سخن مگویید! مبادا (به خاطر این بی ادبی) اعمالتان نابود شود و شما آگاه نشوید.

 نکته ها 

در این آیه، از بلند کردن صدا در حضور پیامبر در گفتار و سخن گفتن نهی شده است.
یکی از یاران پیامبر که در حضور پیامبر بلند سخن گفته بود، هنگامی که شنید صدای بلند او سبب از بین رفتن و نابودی کارهای خوب او می شود، بسیار ناراحت شد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: صدای بلند تو برای خطابه و سخنرانی بود و حساب تو از دیگران جداست.
گرچه بلند کردن صدا در مقابل پیامبر بی ادبی به پیامبر صلی الله علیه و آله است که به خاطر مقام والای آن حضرت، سبب حبط اعمال می شود، ولی قرآن به ما سفارش کرده که نسبت به همۀ مردم ادب را رعایت کنیم و آرام سخن بگوییم.
آلودگی صوتی، امروزه یکی از مشکلات جامعۀبشری است که گاهی به اسم عروسی، گاهی به اسم عزا، گاهی در مسجد و گاهی در کوچه و خیابان و زمین ورزش، آرامش را از مردم سلب می کند.
در تمام دنیا با وجود عقائد مختلف، به بزرگان خود احترام خاصّ می گزارند. شهرها، خیابان ها، دانشگاه ها، فرودگاه ها، مدارس و مؤسسات را به نام آنان نام گذاری می کنند. در اسلام نیز برخی افراد و حتّی برخی گیاهان و جمادات قداست دارند.
رهبران الهی، تمام انبیا و امامان دارای مقام مخصوصی هستند که باید مراعات آداب در محضرآنان را توجه داشت. بر آنان پیشی نگیریم، بلندتر از آنان صحبت نکنیم و در آیات دیگر، فرمان صلوات بر پیامبر داده شده است.
زیارت و احترام جانشینان ، به خصوص علمای ربّانی و فقهای عادل و مراجع تقلید که به فرمودۀ روایات، جانشینان پیامبرند، بر ما لازم است.
نه تنها شخص پیامبران، بلکه آنچه مربوط به آنان است، قداست و کرامت دارد.
در اسلام، والدین از کرامت و قداست خاصّی برخوردارند. احترام والدین تا آنجا است که نگاه همراه با محبّت به والدین عبادت است و به ما سفارش شده صدای خود را بلندتر از صدای آنها قرار ندهید، سفری که سبب اذیت آنان می شود، حرام است و باید در آن سفر نماز را کامل خواند.

پیامها 

1- برای آموزش ادب به دیگران، ما نیز باید آنان را مؤدّبانه صدا بزنیم.
2- سفارش به احترام بزرگان، از زبان دیگران زیبا است.

تفسير مجمع ‏البيان-تفسیر نور، ج 9، ص157-تفسير نمونه، ج‏22، ص132

سوره حجرات، آیه 2

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوالاتکونُوا کالَّذِینَ آذَوْا مُوسی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا وَ کانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِیهاً 

ای کسانی که ایمان آورده اید! مانند کسانی نباشید که موسی را آزار دادند، پس خداوند او را از آنچه(درباره اش به افترا) می گفتند، تبرئه فرمود و او نزد خداوند آبرومند بود.1

نکته و پیامها 

 آیه تأکید می کند که شما مثل بنی اسرائیل نباشید که حضرت موسی را اذیت کردند.

1- گاهی رهبران الهی، از طرف مؤمنان هدف تهمت و اذیت قرار می گیرند.
2- لازمۀ ایمان، دوری از تهمت است.
3- از بی اثر ماندن تهمت به اولیای خدا درس بگیرید و تهمت نزنید.
4- خداوند دامن انبیای خود را از تهمت های دشمنان پاک می کند.
5- تبرئۀ مردان خدا از تهمت کافی نیست، باید از آنان تجلیل شود.
6- تبرئه از تهمت و داشتن وجاهت، شرط موفقیت در رهبری است.
7- کسی را که به مأموریتی می فرستید و مسئولیتی به او می دهید، باید از او حمایت کنید.2

1. سوره احزاب، آیه69

2. تفسير الميزان، ج‏16، ص 519-تفسیر نور، ج 7، ص408-تفسير نمونه، ج‏17، ص443

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اذْکرُوا اللَّهَ ذِکراً کثِیراً * وَ سَبِّحُوهُ بُکرَةً وَ أَصِیلًا 

ای کسانی که ایمان آورده اید! خدا را بسیار یاد کنید و او را در هر صبح و شام تسبیح نمایید (و به پاکی بستایید).1

پیامها 

1- خطاب زیبا و محرمانه، وسیلۀجذب مردم و زمینۀپذیرش آنان است.
2- یاد خداوند، زمانی در انسان مؤثّر است که مستمرّ و بسیار باشد.
3- بهترین ذکر خدا، تسبیح و تنزیه اوست.
4- آغاز و پایان روز را با تسبیح و یاد خدا بگذرانیم.2

1. سوره احزاب ، آیه 42-41

2. تفسیر نور؛ ج 7؛ ص377

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا ما لَکمْ إِذا قِیلَ لَکمُ انْفِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ اثَّاقَلْتُمْ إِلَی الْأَرْضِ أَرَضِیتُمْ بِالْحَیاةِ الدُّنْیا مِنَ الْآخِرَةِ فَما مَتاعُ الْحَیاةِ الدُّنْیا فِی الْآخِرَةِ إِلَّا قَلِیلٌ ۱

ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا وقتی به شما گفته می شود در راه خدا حرکت کنید، سنگین و زمین گیر می شوید؟ آیا به جای آخرت، به زندگی دنیا راضی شده اید؟ پس بدانید بهرۀ زندگی دنیا در آخرت، جز اندکی نیست.

نکته ها 
این آیه اشاره به جنگ تبوک دارد که برخی از شرکت در آن سستی نشان می دادند. عوامل و بهانه های سستی، فاصلۀ زیاد مدینه تا تبوک (حدود 600 کیلومتر)، گرمی هوا، فصل برداشتِ محصول و تبلیغات منافقان نسبت به عظمت و قدرت سپاه روم بود.

پیام ها 
1-مؤمنان نیز باید گاهی مورد انتقاد و مؤاخذه قرار گیرند.
2- دلبستگی به دنیا و مادیات، مانع جداشدن انسان از زمین وخاک و رسیدن به کمال و افلاک می شود.(دنیا طلب، کوتاه همّت است)
3-ارزش و جایگاه انسان تا حدّی است که دنیا برای او ناچیز است.
4- دنیاپرستی علما و زراندوزی ثروتمندان، سبب قهر الهی است.
5- کسی که آخرت را برتر از دنیای اندک بداند، به جبهۀ جنگ نمی رود.۲

۱. سوره توبه ، آیه ۳۸

۲. تفسیر نور، ج ۳، ص ۴۲۰ و تفسیر نمونه، ج ۷، ص ۴۱۲

پ . ن : در مسیر پیاده روی کربلا ، صاحبدلی میگفتند : این راه شبیه قیامته ، هرکی وابستگیش به دنیا کمتره ، کوله پشتی سبکتری داره و مسیر را راحت تر طی می کنه ! اما اونیکه وابستگیش به دنیا زیاده ، بارش سنگین و با مشقت طی طریق می نماید !

یه جورایی حس می کنم ، درست می گفتن ! 

لقَدْ أَنْزَلْنا إِلَیکمْ کتاباً فِیهِ ذِکرُکمْ أَ فَلا تَعْقِلُونَ 

همانا بر شما کتابی نازل کردیم که در آن وسیله تذکر شماست، آیا نمی اندیشید؟!

توضيح و پیام ها 

«ذِکرُکمْ» یا به معنای وسیله تذکر است و یا به معنای مایه عزّت و نام شما. به معنای شرافت و شهرت نیز آمده است. امام کاظم علیه السلام درباره این آیه فرمود: مراد از جمله «فِیهِ ذِکرُکمْ» آن است که در کتاب ذکر شده که اطاعت پس از پیامبر صلی الله علیه و آله برای امام است. یعنی عزّت و شرف شما در اطاعت از امام پس از پیامبر است.

کتاب و قانونی سبب رشد و بیداری است که از سوی خداوند باشد.
یکی از اهداف نزول کتب آسمانی، تذکر و کرامت بخشیدن به انسان هاست.
قوم عرب و سرزمین حجاز از برکت قرآن، عزیز و نامدار شد.
اگر انسان ها بیندیشند، حتماً دست نیاز به سوی وحی و کتاب آسمانی دراز خواهند کرد.
 از تمایلات فطری مردم برای ارشاد آنان کمک بگیریم.
 تکذیب انبیا، بی خردی است. زیرا معارف قرآن هماهنگ با عقل است.

 تفسیر نور، ج 5، ص428

سوره نحل، آیه 10

نحوۀ تنظیم اسناد تجاری در طولانى ‏ترين آيه قرآن‏

 یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا تَداینْتُمْ بِدَینٍ إِلی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکتُبُوهُ ۱

ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که بدهی مدّت داری (بر أثر وام یا معامله) به یکدیگر پیدا می کنید، آنرا بنویسید.

نکته ها :

این آیه نشانۀ دقّت نظر و جامعیت اسلام است که در دوره جاهلیت و در میان مردمی عقب افتاده، دقیق ترین مسائل حقوقی را طرح کرده است.
تنظیم سند، حتّی در معاملات نقدی مفید است،
از فرمان نوشتن، معلوم می شود که اسناد تنظیم شده ای که همراه با گواهی عادل باشد، قابل استشهاد است.
از این آیه استفاده می شود که جامعه اسلامی باید یکدیگر را در حفظ حقوق حمایت کنند. زیرا هر معامله ای، نیاز به کاتب و چند شاهد دارد.

پیام ها :

1-مدّت بدهکاری، باید روشن باشد.
2-برای حفظ اعتماد و خوش بینی به همدیگر و آرامش روحی طرفین و جلوگیری از فراموشی، انکار و سوءظنّ، باید بدهی ها نوشته شود.
3-برای اطمینان و حفظ قرارداد از دخل و تصرّف احتمالی طرفین، سند باید با حضور طرفین وتوسط شخص سوّمی نوشته شود.
4-نویسندۀ قرار داد، حقّ را در نظر گرفته و عین واقع را بنویسد. «بِالْعَدْلِ» شرط گزینش نویسندۀ اسناد، داشتن عدالت در قلم است.
5-به شکرانه سواد و علمی که خداوند به ما داده است، کارگشایی کنیم.

۱.سوره بقره، آیه 282

۲.تفسیر نور، ج 1، ص447

۳.كنزالدقائق، ج 2، ص 46

و إِنِ امْرَأَةٌ خافَتْ مِنْ بَعْلِها نُشُوزاً أَوْ إِعْراضاً فَلا جُناحَ عَلَیهِما أَنْ یصْلِحا بَینَهُما صُلْحاً وَ الصُّلْحُ خَیرٌ وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَ إِنْ تُحْسِنُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِیراً 

و اگر زنی از شوهرش بیم ناسازگاری یا اعراض داشته باشد بر آن دو باکی نیست که به گونه ای با یکدیگر صلح کنند (گرچه با چشم پوشی بعضی از حقوقش باشد) و صلح بهتر است، ولی بخل وتنگ نظری، در نفْس ها حاضر شده (ومانع صلح) است، واگر نیکی کنید و تقوا ورزید، پس بدانید که همانا خداوند به آنچه می کنید آگاه است.

پیام ها

1- علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد. در مسائل خانوادگی قبل از آنکه کار به طلاق بکشد باید چارهای اندیشید.
2- گذشت از حقّی برای رسیدن به مصلحت بالاتر وحفظ خانواده، مانعی ندارد و بهتر از پافشاری برای گرفتن حقّ است.
3- در مسائل خانواده، مرحلۀاوّل اصلاح خود زوجین، بدون دخالت دیگران است. اگر نشد، دیگران دخالت کنند.
4- بهرۀهمسر از همسر، حقّی قابل گذشت است. حکمی نیست که قابل تغییر نباشد.
5- حقّ خانواده بیش از حقّ شخصی زن یا مرد است. به خاطر حفظ خانواده، باید از حقّ شخصی گذشت.

تفسیر نور؛ ج 2؛ ص175

️سوره نساء، آیه 128 ️

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کو نو ا  مَعَ الصَّادِقِینَ

ای کسانی که ایمان آورده اید! از خدا پروا کنید و با راستگویان باشید.1

کسی که خبرش مطابق با واقع و خارج باشد«صادق» می گویند. و لیکن از آنجایی که به طور استعاره و مجاز اعتقاد و عزم و اراده را هم قول نامیده اند در نتیجه صدق را در آنها نیز استعمال کرده، انسانی را هم که عملش مطابق با اعتقادش باشد و یا کاری که می کند با اراده و تصمیمش مطابق باشد، و شوخی نباشد، صادق نامیده اند.
آیه شریفه به مؤمنین دستور می دهد که تقوا پیشه نمایند. و صادقین را در گفتار و کردارشان پیروی کنند،
در روایات شیعه و سنی آمده است که مقصود از «الصَّادِقِینَ»، محمّد صلی الله علیه و آله و آل محمّد علیهم السلام می باشند.

آیه 177 سورۀ بقره، اهل ایمان، انفاق، نماز، وفای به عهد و صبر در برابر مشکلات را صادق می شمارد و آیه 15 سوره حجر و 8 سوره حشر، مهاجرانِ رنج کشیده و جان برکف را «صادق» شمرده است.
دوستی، همنشینی و همراهی با راستگویان، یکی از عوامل تربیت و جلوگیری انسان از انحراف است.
از رهبران الهی جدا نشویم.
تکامل جامعه در سایۀ ایمان، تقوا و اطاعت از رهبر معصوم است.
در هر زمان باید معصومی باشد که مسلمانان با او همراه باشند.2

1 . سوره توبه، آیه 119

2 . تفسیر نور، ج 3، ص518، ترجمه تفسير الميزان، ج‏9، ص

ﻋﻠﺎﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﻳﻰ (ﺭﻩ ) ﺩﺭﺑﺎﺭﻩ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳند:

ﺗﻮﺑﻪ ﺩﺭ ﻟﻐﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻯ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺍﺳﺖ ، ﻭ ﺗﻮﺑﻪ ﺍﺯ ﺑﻨﺪﻩ ، ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺍﻭﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺵ ﺑﺎ ﭘﺸﻴﻤﺎﻧﻰ ﻭ ﺑﺎﺯﮔﺸﺖ ﺍﺯ ﺳﺮﭘﻴﭽﻰ ، ﻭ ﺍﺯ ﺟﺎﻧﺐ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻭﻯ ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻳﺎ ﺁﻣﺮﺯﺵ ﮔﻨﺎﻩ ﺍﻭ

ﻣﻜﺮﺭ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﻮﺑﻪ ﺍﺯ ﺑﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﺧﺪﺍ ، ﻣﺴﺎﻭﻯ ﺑﺎ ﺩﻭ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﺑﻨﺪﻩ ﻣﻰ ﺑﺎﺷﺪ - ﺑﻪ ﺣﺴﺐ ﺑﻴﺎﻥ ﻗﺮﺁﻥ - ﺯﻳﺮﺍ ﺗﻮﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﺍﻯ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﺎﺝ ﺑﻪ ﻧﻴﺮﻭﺳﺖ ﻭ ﻧﻴﺮﻭ ﺩﻫﻨﺪﻩ ﻫﻢ ﺧﺪﺍﺳﺖ .
ﭘﺲ ﺗﻮﻓﻴﻖ ﻛﺎﺭ ﺧﻴﺮ ﺭﺍ ﺍﻭﻝ ﺧﺪﺍﻭﻧﺪ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻣﻰ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻨﺪﻩ ﻗﺎﺩﺭ ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﻣﻰ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺍﺯ ﮔﻨﺎﻩ ﺧﻮﺩ ﺑﺮ ﻣﻰ ﮔﺮﺩﺩ ، ﻭ ﺳﭙﺲ ﻭﻗﺘﻰ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﺷﺪ ، ﻣﺤﺘﺎﺝ ﺗﻄﻬﻴﺮ ﺍﺯ ﺁﻟﻮﺩﮔﻰ ﮔﻨﺎﻫﺎﻥ ﻭ ﺁﻣﺮﺯﺵ ﺍﺳﺖ ؛ ﺁﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺭ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﺸﻤﻮﻝ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻭ ﺭﺣﻤﺖ ﻭ ﺁﻣﺮﺯﺵ ﺧﺪﺍ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻰ ﮔﻴﺮﺩ . ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ﻋﻨﺎﻳﺖ ﺑﺮﮔﺸﺖ ﺧﺪﺍ ، ﻫﻤﺎﻥ ﺩﻭ ﺗﻮﺑﻪ ﺍﻯ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺍﻧﺪ .

ﻗﺮﺁﻥ ﻣﻰ ﻓﺮﻣﺎﻳﺪ: ﺛﻢ ﺗﺎﺏ ﻋﻠﻴﻬﻢ ﻟﻴﺘﻮﺑﻮﺍ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺑﻪ ﺩﻭﻣﻰ ﺍﺳﺖ ، ﻭ ﺩﺭ ﻣﻴﺎﻥ ﺍﻳﻦ ﺩﻭ ، ﺗﻮﺑﻪ ﺑﻨﺪﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻰ ﮔﻴﺮﺩ.

علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، ج4، ص379