آیا فقط روزه بر شما واجب شده است؟
یأَیها الَّذِینَ ءَامَنُوا کتِبَ عَلَیکمُ الصِّیامُ کمَا کتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکمْ لَعَلَّکمْ تَتَّقُونَ
ای کسانی که ایمان آورده اید! روزه بر شما مقرر شده، همان گونه که بر کسانی که پیش از شما بودند مقرر شد؛ تا شاید شما [خودتان را] حفظ کنید.
نکته ها و اشاره ها
1.فرمان روزه هم چون دستور جهاد و پرداخت زکات، در سال دوم هجری و در مدینه صادر شد. «1» و مسلمانان موظف شدند که از بامداد تا شامگاه روزهای ماه مبارک رمضان از خوردن و آشامیدن و برخی کارهای دیگر پرهیز کنند.
2.همان طور که در آیه اشاره شده، روزه در امت های قبل از اسلام، مثل یهودیان و مسیحیان، بوده و در تورات و انجیل فعلی نیز به روزه اشاره شده است هر چند کمیت و کیفیت روزه گرفتن در میان امت ها متفاوت است.
تذکر: این نکته که در امت های پیش هم این دستور وجود داشته است و مخصوص شما مسلمانان نیست، یکی از شیوه های تبلیغی است و موجب می شود دستورات مشکل، آسان جلوه کنند و علاوه براین، نوعی «تسهیل اجتماعی» است که فرد خود را در انجام وظیفه در میان افراد بی شمار مشاهده می کند و این تأثیر مثبت روان شناختی بر او دارد.
آموزه ها و پیام ها
1.روزه گرفتن ریشه در ایمان شما دارد و زمینه ساز تقوامداری شماست.
2.به پیشینه ی تاریخی روزه در ملت های گذشته توجه کنید (و به اهمیت آن پی ببرید).
3.اگر می خواهید خود نگه دار و پارسا شوید، روزه بگیرید.
سوره بقره، آیه 183
منبع: تفسیر قرآن مهر جلد دوم، صفحه 103
گر صبر کنی ...
سوره شوری آیه ۴۳ : وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
و البته کسی که ( با وجود قدرت بر انتقام ) صبر کند و درگذرد ، حقّا که آن از کارهای مهم است.
مقام حلم و بردباری که از عزم در امور الهی و تسلط بر نفس و قوت عقل و اراده، می باشد.
دلتو رو بسپار به خودش
سوره بقره، آیه 216 : عَسی أن تکرَهوا شَیئاً و هو خیرٌ لکم وَ عسی أن تُحِبّوا شیئاً و هو شَرٌّ لکم…
چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید ،حال آن که خیر شما در آن است ؛و یا چیزی را دوست داشته باشید ،حال آن که شرّ شما در آن است.
رضایت به داشته ها، شکرگزاری به درگاه خداوند مصداق این فراز دعای کمیل:
وَ تَجْعَلَنى قَِسْمِکَ راضِیاً قانِعاً وَ فى جَمیعِ الاْحْوالِ مُتَواضِعاً
و مرا به آنچه برایم قسمت کرده اى راضى و قانعم سازى و در تمام حالات فروتنم کنى.
که یکی هست و هیچ نیست جز او
وحده لا اله الا هو
از تو ای دوست نگسلم پیوند
ور به تیغم برند بند از بند
هاتف اصفهانی
دانشمند بی عمل درخت بی ثمر است !
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ * کبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ
ای کسانی که ایمان آورده اید! چرا چیزی می گویید که عمل نمی کنید؟ نزد خدا بسیار مورد غضب است که چیزی را بگوئید که عمل نمی کنید.
نکته ها
عالم بی عمل، به درخت بی ثمر، ابر بی باران، نهر بی آب، زنبور بدون عسل، سوزن بدون نخ و الاغی که کتاب حمل می کند، تشبیه شده است.
عمل، حجّتی بر علیه انسان است.
علم بدون عمل، حجّتی بر علیه انسان است.
علمی که به آن عمل نشود، مانند گنجی است که از آن انفاق و استفاده نشود.
پیام ها
1- ایمان باید با عمل و صداقت همراه باشد وگرنه مستحقّ سرزنش و توبیخ است.
2-چه زشت است که تمام هستی در حال تسبیح خداوند باشند، «سَبَّحَ لِلَّهِ» ولی انسان با سخنان بدون عمل، خداوند را به غضب آورد.
3-گفتار بدون عمل، خطرناک است.
منبع: تفسیر نور، ج 9، ص600-تفسير نمونه، ج24، ص59
سوره صف، آیه 2-3
دعوت به اتحاد و پرهیز از اختلاف
و اعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لَا تَفَرَّقُواْ وَ اذْکرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکمْ إِذْ کنتُمْ أَعْدَآءً فَأَلَّفَ بَینَ قُلُوبِکمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوناً وَ کنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکم مِّنْهَا کذلِک یبَینُ اللَّهُ لَکمْ ءَایتِهِ لَعَلَّکمْ تَهْتَدُونَ 1
و همگی به ریسمان خدا، تمسّک جویید، و پراکنده نشوید؛ و نعمتِ خدا را بر خودتان، به یاد آرید، آنگاه که دشمنان (یکدیگر) بودید، و [او] میان دل های شما، الفت انداخت، پس به (برکتِ) نعمت او، برادران (همدیگر) شدید. و شما بر کنار حفره ای از آتش بودید، و شما را از آن نجات داد؛ اینگونه، خدا نشانه هایش را برای شما روشن بیان می کند؛ تا شاید شما راهنمایی شوید.
شأن نزول
داستان نزول آیه ی فوق این گونه حکایت شده که دو قبیله ی مشهور انصار مدینه، یعنی اوس و خزرج، رقابت ها، کینه ها و دشمنی های دیرینه ای داشتند که بعد از اسلام جای خود را به برادری و محبت داده بود، اما گاهی این اختلافات نهفته شعله ور می شد. از جمله روزی دو نفر از اوس و خزرج به نام «ثَعلبَه» و «اسعَد»، در برابر هم، افتخاراتی را که بعد از اسلام کسب کرده بودند برمی شمردند. کم کم کار به جای باریک کشید و طرف داران دو طرف دست به اسلحه بردند.
خبر به پیامبر صلی الله علیه و آله رسید و حضرت در محل حاضر شدند و با بیان و تدبیر خویش صلح و صفا را در میان آنان برقرار کردند. در این جا بود که آیات فوق نازل شد و همگان را به اتحاد و تمسک به ریسمان الهی و مبارزه با هرگونه تفرقه دعوت کرد.
نکته ها و اشاره ها
1.مقصود از واژه ی «نعمت» در آیه ی فوق، همان موهبت اتحاد و برادری است و تکرار آن نشان دهنده ی اهمیت این مطلب است.
2.وحدت دو جنبه ی ظاهری و باطنی دارد که اصل همان جنبه ی باطنی، یعنی هم دلی و تألیف قلوب و برادری است و در آیه ی فوق بر هر دو جنبه ی وحدت تأکید شده است.
3.خدای متعال در این آیه هم دلی مؤمنان را به خود نسبت داده است.
این اشاره به این معجزه ی اجتماعی اسلام است که از مردمی جاهل و بی تمدن که سابقه ی کینه ها، دشمنی ها و جنگ های ممتد داشتند، در مدتی کوتاه ملتی واحد و متحد و مهربان ساخت. آری این کار از طریق عادی و معمولی امکان پذیر نبود.
آموزه ها و پیام ها
1.ارتباط با خدا (از طریق اسلام، قرآن و اهل بیت علیهم السلام) را محور وحدت خویش قرار دهید.
2.ای مسلمانان! متحد شوید.
3.وحدت، نعمت الهی و مایه ی برادری و نجات شماست (پس قدر آن را بدانید).
4.به هر دو جنبه ی ظاهری و باطنی وحدت اهمیت دهید.
5.وحدت نجات بخش است و شما را از آتش و دشمنی دور می سازد.
6.تفسیر آیات الهی فواید راه بردی دارد.2
1.سوره آل عمران، آیه 103
2.تفسیر قرآن مهر جلد سوم، صفحه 207
توکل راستین
وَمَن يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَل لَّهُ مَخْرَجًا
وَيَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لَا يَحْتَسِبُ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِكُلِّ شَيْءٍ قَدْرًا 1
در حدیثی رسول گرامی اسلام (ص) از جبرئیل (ع) می پرسد: معنای توکل بر خدا چیست ؟
جبرئیل (ع) در پاسخ می گوید: «العلم بان المخلوق لایضر و لا ینفع و لا یعطی و لا یمنع و استعمال الیأس من الخلق؛ حقیقت توکل علم و آگاهی به این است که مخلوق نمی تواند زیانی برساند و نه سودی و نه چیزی ببخشد و نه از آن باز دارد، و نیز توکل مأیوس شدن از خلق است (یعنی همه چیز را از خدا و به فرمان او بداند.2
پيامبر اکرم صلّي الله عليه و آله گروهي را که کشت و کار نمي کردند، ديدند و فرمودند:
ما أنتم؟ قالوا: نحن المتوکلون، قال: لا، بل أنتم المتکلون؛
شما چه کارهاید؟ عرض کردند: ما توکل کنندگانیم. حضرت (به آنها) فرمودند: نه، شما سر بارید.3
گفت پیغمبر به آواز بلند
با توکل زانوی اشتر ببند
گر توکل میکنی در کار خود
کشت کن پس تکیه بر جبار کن
نکته: توَکّل در اسلام به معنی آن است که بندهٔ خدا، خدا را وکیل در امر خود قرار دهد. شخصی که بر خدا توکل کرده، کارهای خود را به خدا حواله کرده و از هر عامل دیگری در امور خود دوری میجویند. شخص توکل کننده را «متوکل» مینامند. شخص متوکل تنها به خدا وابستهاست و او را اساس اعمال میداند.
منابع:
1.سوره طلاق آیه 2
2.بحار، ج ۶۸، ص ۱۳۸، ح ۲۳
3.مستدرک الوسائل 12789/217/11
انفاق، نشانه ایمان است
و إِذا قِیلَ لَهُمْ أَنْفِقُوا مِمَّا رَزَقَکمُ اللَّهُ قالَ الَّذِینَ کفَرُوا لِلَّذِینَ آمَنُوا أَ نُطْعِمُ مَنْ لَوْ یشاءُ اللَّهُ أَطْعَمَهُ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِی ضَلالٍ مُبِینٍ
و هرگاه به آنان گفته شود: از آن چه خداوند روزی شما کرده بخشش کنید، کسانی که کفر ورزیدند به کسانی که ایمان آورده اند می گویند: آیا به کسانی غذا دهیم که اگر خداوند می خواست خودش به آنها غذا می داد؟شما در گمراهی آشکاری هستید.
پیامها
1- توجّه به این که «آن چه داریم رزق الهی است نه ملک ما» بخشش را آسان می کند.
2- کفر، سبب خود داری از انفاق است.
3- کافر، رازق بودن خدا را مسخره می کند.
4- انفاق، نشانه ایمان است. (زیرا ترک انفاق از ویژگی های کفّار شمرده شده است).
5- کار انسان به جائی می رسد که کفر و بخل را راه درست و ایمان و انفاق را انحراف می شمرد.
منبع: تفسیر نور؛ ج 7؛ ص543
سوره یس، آیه 47
شناخت دشمنان خارجی و ویژگی های آنان
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِكُمْ لا يَأْلُونَكُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفي صُدُورُهُمْ أَكْبَرُ قَدْ بَيَّنَّا لَكُمُ الْآياتِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْقِلُونَ
اى اهل ايمان ! از غير خودتان براى خود محرم راز نگيريد ؛ آنان از هيچ توطئه و فسادى درباره شما كوتاهى نمىكنند ؛ شدت گرفتارى و رنج و زيان شما را دوست دارند ؛ تحقيقاً دشمنى [ با اسلام و مسلمانان ] از لابلاى سخنانشان پديدار است و آنچه سينههايشان [ از كينه و نفرت ] پنهان مىدارد بزرگتر است . ما نشانهها [ ىِ دشمنى و كينه آنان ] را اگر مىانديشيد براى شما روشن ساختيم
توضیح و پیام ها
شیطان را نباید تنها موجودی از طایفه ی جن دانست که دیده نمی شود؛ بلکه شیطان در اصطاح قرآن به هر فردی گفته می شود که دیگران را از راه حق و جاده ی مستقیم بندگی باز بدارد. بر این اساس، بسیاری از متکبران و زورگویان عالم، ذاتی شیطانی و پلید دارند.
بیگانگان را مَحرم اسرار خویش قرار ندهیم.
رازداری، یک وظیفه ی قطعی است.
ملاک دوستی و روابط صمیمانه ی مسلمانان با سایر جوامع باید ایمان باشد.
دشمن در ضربه زدن به فکر و اندیشه کوتاهی نمی کند.
دشمنان با شگردهای گوناگون با ما برخورد می کنند: 1. فساد. 2. فشار. 3. نفاق.
از کوزه همان برون تراود که در اوست. از دشمن انتظاری جز بغض و کینه نیست.
دشمنان خود را از تبلیغات آنان بشناسید.
روابط صمیمی با دشمنِ توطئه گر، نشانه ی بی عقلی است. برخورد صمیمانه، با افراد بی صفا، کم عقلی است.
دشمنان شما منافق هستند، ظاهر و باطنشان یکی نیست.
سوره آل عمران ، آیه ۱۱۸
تفسير نور، ج ۱، ص: ۵۸۸
یاری رسان نبی و دین خدا
ای کسانی که ایمان آورده اید! یاوران(دین) خدا باشید، همان گونه که عیسی بن مریم به حواریون گفت: یاوران من در راه خدا چه کسانی هستند؟ ۱
حواریون گفتند: ما یاوران(دین) خدا هستیم، پس گروهی از بنی اسرائیل ایمان آوردند و گروهی کافر شدند، پس کسانی را که ایمان آوردند، بر دشمنشان یاری دادیم تا(بر آنان غلبه کرده و) پیروز شدند.
نکته ها
«حواریون» به یاران خاص حضرت عیسی گفته می شود که دوازده نفر بودند و نامشان در انجیل های کنونی ذکر شده است. ریشۀ این کلمه از «حور» به معنای شستن و سفید کردن است و به خاطر پوشیدن لباس های سفید و داشتن قلب های پاک و یا این که هم خود باطنی پاک داشتند و هم دیگران را دعوت به پاکی می کردند، این واژه دربارۀ آنان بکار رفته است. امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما حواریون ما هستند، حواریون عیسی علیه السلام او را در برابر دشمنان و یهود یاری نکردند، ولی شیعیان، ما را یاری می کنند و در راه ما شهید یا شکنجه و تبعید می شوند. خداوند در برابر این همه سختی که به خاطر ما می کشند، پاداش نیکو به آنان عطا کند.
پیامها
1- مؤمن باید گام به گام رشد کند، در این آیه رسماً به انصار اللّه بودن دعوت می کند
2- خداوند نیازی به نصرتِ ما ندارد، زیرا همۀ نصرت ها و پیروزی ها از اوست. «نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ» ولی انصار خدا بودن، برای ما افتخار است.
3- انبیای الهی مردم را برای خدا می خواهند، نه برای خود و یا گروه و حزب خود.
4- رهبر باید ارزیابی دقیقی از یاران خود داشته باشد.
5- اقرار گرفتن از یاران، نوعی تجدید بیعت و اعلام وفاداری است
6- حضرت عیسی علیه السلام، هم خودش مورد تأیید خداوند بود، و هم یاران خاص آن حضرت.
7- خداوند همان گونه که پیامبرش را تأیید و یاری می کند، پیروانش را نیز یاری می کند.۲
۱. سوره صف ، آیه ۱۴
۲. تفسير كنز الدقائق،تفسیر نور، ج 9، ص622 و تفسير نمونه، ج24، ص 94
نرمش و پیوند دوستی با دشمن خدا ممنوع
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ کفَرُوا بِما جاءَکمْ مِنَ الْحَقِّ 1
ای کسانی که ایمان آورده اید! دشمن من و دشمن خود را دوست نگیرید. شما با آنان طرح دوستی می افکنید، در حالی که آنان نسبت به حقّی که برای شما آمده است، کفر ورزیده اند.
پیامها
1- جامعه ایمانی حق ندارد با دشمنان خدا، رابطه دوستانه و صمیمانه داشته باشد.
2- ایمان به خداوند با برقراری پیوند دوستی با دشمن خدا سازگار نیست.
3- دشمن خدا در حقیقت دشمن مؤمنان نیز هست.
4- گرچه کفّار دشمن ما هستند، ولی دلیل اصلی متارکۀ ما با آنان، دشمنی آنها با خداست.
5- القای مودّت و ابراز دوستی با دشمنان، جرأت آنان را در برابر مؤمنان بیشتر می کند.
6- اوامر و نواهی خود را به طور مستدل بیان کنید.
7- در سیاست خارجی، برقراری رابطه و قطع روابط باید بر اساس ملاک های دینی باشد.
8- دین از سیاست جدا نیست.
9- کفّار تنها در عقیده مخالف شما نیستند، بلکه کمر به حذف شما بسته اند
10- دشمنی کفّار با شما به خاطر ایمان شما به خداست.
11- اسلام خواهان عزّت مسلمانان است.
12- یک دل، دو دوستی بر نمی دارد.
13- چه بسیارند افرادی که در آغاز رزمنده بودند، ولی در اثر رابطه با دشمنان، بد عاقبت شدند.
14- فکر تأمین منافع از طریق روابط سرّی با دشمنان دین، بیراهه رفتن و حرکتی بی فرجام است.2
1.سوره ممتحنه، آیه 1
2. تفسیر نور، ج 9، ص 570